એ પ્રશ્નના અનુસંધાનમાં હું હવે કહું છું તે તમે સાંભળો.
ચિદાત્માએ જ આકારની કલ્પના કરી છે.તેથી દાન-આદિના સંસ્કાર વાળી 'બુદ્ધિ' વડે યુક્ત એવા નિરવયવ
જીવો,તેમના સંકલ્પ-બળથી,પરલોકમાં (સ્વપ્નની જેમ) મૂર્તિમાન જણાતા ફળને (કલ્પનાથી) પ્રાપ્ત થાય છે.
બાકી વસ્તુતઃ જોતાં જન્મ-આદિ વિકારથી રહિત ચિદાત્માનો એક વિવર્ત જ છે.
ભ્રાંતિ જ પદાર્થોનો અનુભવ અને અનુભવનો અભાવ-એ બંને રૂપ થઇ રહે છે.
આ કલ્પનામય સંસારની અંદર દાન કરવાથી અથવા નહિ કરવાથી સ્વાભાવિક એવો સંકલ્પ જ
ભોગ-ઐશ્વર્ય-આદિ (તે દાનના ) ફળરૂપ છે.તે પણ વાસ્તવિક રીતે તો ચિન્માત્ર જ છે.
ભોગ-ઐશ્વર્ય-આદિ (તે દાનના ) ફળરૂપ છે.તે પણ વાસ્તવિક રીતે તો ચિન્માત્ર જ છે.
હે રાજા,આ સર્વ જે પ્રમાણે તેં મને પૂછ્યું,તે પ્રમાણે મેં તને કહ્યું.
આ સર્વ જગત નિરવયવ જ છે અને તે ચિન્માત્ર-તત્વની એક કલ્પના જ છે.
રાજા કહે છે કે-હે મહારાજ,સૃષ્ટિના આદિ-કાળમાં દેહ-શૂન્ય ચૈતન્ય અને તેની કરેલી દેહ-કલ્પના,એ બંનેનું
ભાન શી રીતે થાય? કેમ કે આધાર (જેમ કે ભીંત) વિના આધેય (જેમ કે દીવો) નો પ્રકાશ સંભવતો નથી,
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રાજા, જેમ આકાશમાં શિલાનું નૃત્ય ન હોય,તેમ,'દેહ' શબ્દના અર્થને તમે જે સમજો છો,
તે તત્વજ્ઞ પુરુષની દૃષ્ટિમાં સાવ છે જ નહિ.જે અર્થ 'બ્રહ્મ' શબ્દનો છે તે જ અર્થ 'દેહ' શબ્દનો છે.તેમાં કશો ભેદ નથી.
તે તત્વજ્ઞ પુરુષની દૃષ્ટિમાં સાવ છે જ નહિ.જે અર્થ 'બ્રહ્મ' શબ્દનો છે તે જ અર્થ 'દેહ' શબ્દનો છે.તેમાં કશો ભેદ નથી.
સ્વપ્નની જેમ પ્રતીતિમાં આવતો આ દેહ બ્રહ્મ-રૂપ જ છે.અહી હું જે સ્વપ્નનું દૃષ્ટાંત આપું છું તે તમને જ્ઞાન થવા માટે
એક પ્રકારની યુક્તિ છે,બાકી સ્વપ્નનું પણ સર્વ અંશે સાદૃશ્ય ન સમજવું.(આમ છતાં)સ્વપ્ન એ તમારો અનુભૂત વિષય છે,
એટલે તેના દૃષ્ટાંતથી તમને બરાબર જ્ઞાન થાય તે માટે તેમ કહેલું છે.
એક પ્રકારની યુક્તિ છે,બાકી સ્વપ્નનું પણ સર્વ અંશે સાદૃશ્ય ન સમજવું.(આમ છતાં)સ્વપ્ન એ તમારો અનુભૂત વિષય છે,
એટલે તેના દૃષ્ટાંતથી તમને બરાબર જ્ઞાન થાય તે માટે તેમ કહેલું છે.
બાકી ચિદાત્મા વડે પ્રકાશતી એવી આ સૃષ્ટિ,સ્વપ્ન-રૂપી-બાધિત અર્થ સાથે,સાદૃશ્ય નથી.
વસ્તુતઃ તો આ દેહ પણ ક્યાં છે? ને સ્વપ્નની ભ્રાંતિ પણ ક્યાં છે? પરંતુ પ્રબુદ્ધ પુરુષનો (સ્વપ્નના જેવો જ)
અનુભવના આવતો એવો આ ભ્રમ,જો સ્વપ્નના દૃષ્ટાંતથી કહેવામાં આવે,તો અવિવેકીઓને બરાબર સમજવામાં આવે
તે માટે તેમ કહેવામાં આવે છે.તત્વદૃષ્ટિમાં તો જાગ્રત,સ્વપ્ન,સુષુપ્તિ કે એવું બીજું કશું પણ નથી,
તે માટે તેમ કહેવામાં આવે છે.તત્વદૃષ્ટિમાં તો જાગ્રત,સ્વપ્ન,સુષુપ્તિ કે એવું બીજું કશું પણ નથી,
પરંતુ આ જે કંઈ અનિર્વચનીય ભાન થાય છે તે નિર્વિકલ્પ ચિદાકાશ-રૂપ છે,તેને 'તુરીય-પદ' વડે ઓળખવામાં આવે છે,
તથા તેની પ્રાપ્તિમાં સર્વ પુરુષાર્થોની સીમા (અંત) આવે છે.
તથા તેની પ્રાપ્તિમાં સર્વ પુરુષાર્થોની સીમા (અંત) આવે છે.