જે કલ્પના જેવા પ્રકારે ઉઠાવે છે,તે જ પ્રમાણે તેનો અનુભવ (આપણને) થાય છે,કેમ કે તેમાં બીજું કંઈ પ્રતિબંધક નથી.
આ હિરણ્યગર્ભ (બ્રહ્મા) અને તેનાથી થયેલ આ જગત પણ તેની એક કલ્પના છે.
પછી તે હિરણ્યગર્ભે પ્રજાઓને કલ્પી લીધી તથા તપ,દાન,ગુણ,વેદ,શાસ્ત્ર,પંચમહાભૂતો અને જ્ઞાનના ઉપદેશો
પણ કલ્પી કાઢ્યા.તેની સાથે સાથે તપસ્વીઓ-આદિ જે કંઈ (વર-શાપ) કહે
તે સિદ્ધ થાય એવો નિયમ પણ કલ્પી કાઢ્યો.(તપસ્વીઓના ગુણ (ક્રોધ-વગેરે)થી શાપ અને શાપની સિદ્ધિ
એ પ્રજાપતિ (હિરણ્યગર્ભ કે બ્રહ્મા)માં રહેલ ચિદ-ધાતુ વસ્તુતઃ નિર્વિકલ્પ હોવા છતાં જેવા સંકલ્પ કરે તેવા જ
(આપણને) અનુભવ થાય છે.જેમ,સંકલ્પ-નગરની અંદર શિલાનું નૃત્ય પણ સત્ય-રૂપે કલ્પાય છે,
તેમ,જગત-રૂપી (હિરણ્યગર્ભના)સંકલ્પ-નગરની અંદર પણ પ્રજાપતિનો સંકલ્પ (શાપ કે શાપની સિદ્ધિ) સત્ય જ છે.
તેમ,જગત-રૂપી (હિરણ્યગર્ભના)સંકલ્પ-નગરની અંદર પણ પ્રજાપતિનો સંકલ્પ (શાપ કે શાપની સિદ્ધિ) સત્ય જ છે.
શુદ્ધ એવા આત્મ-ચૈતન્યને,જેને જેવું અને જેવા પ્રકારનું સમજાયું હોય,તેને બીજાનું અશુદ્ધ સંસ્કારવાળું આત્મ-ચૈતન્ય
અન્યથા કરવા સમર્થ થઇ શકતું નથી.જે વિષયનો ઘણા લાંબા સમય સુધી અભ્યાસ કરાયો હોય,
અન્યથા કરવા સમર્થ થઇ શકતું નથી.જે વિષયનો ઘણા લાંબા સમય સુધી અભ્યાસ કરાયો હોય,
તેને આત્મ-ચૈતન્ય વિશેષ કરી દેખે છે અને બીજાને અલ્પ-પ્રમાણથી દેખે છે.
સ્વપ્ન,જાગ્રત અને વર્તમાન સમયમાં બધું વિદ્યમાન છતાં,અભ્યાસ-અનભ્યાસ જ તેની વિશેષ કે અલ્પ પ્રતીતિ થવામાં
હેતુ-રૂપ છે.વસ્તુતઃ એક ચિદાકાશ જ પોતાના સ્વરૂપમાં પોતાના જ વિવર્ત (આભાસ)ને પ્રસરી દે છે
હેતુ-રૂપ છે.વસ્તુતઃ એક ચિદાકાશ જ પોતાના સ્વરૂપમાં પોતાના જ વિવર્ત (આભાસ)ને પ્રસરી દે છે
અને દૃષ્ટા-દૃશ્ય-દર્શન-એ ત્રિપુટી-રૂપે પોતાના સ્વરૂપને જ દેખતું હોય તેમ ભાસે છે,બીજું કંઈ નથી.
દૃષ્ટા અને દૃશ્ય-એ બંને ચિદાકાશ-રૂપ છે કેમ કે ચિદાકાશ એ સર્વ-વ્યાપી છે.
માટે જે વસ્તુ જે દેશ-કાળમાં જેવી દૃઢ કલ્પના વડે જેવા પ્રકારની કલ્પવામાં આવે છે,
તે વસ્તુ તે દેશ-કાળમાં તેવા જ પ્રકારની આપણને પ્રતીતિમાં આવે છે.
જેમ વાયુમાં ચલન-શક્તિ રહી છે,જળમાં દ્રવ-ભાવ રહ્યો છે,બ્રહ્મમાં માયા-શક્તિ રહી છે,તેમ વિરાટ (બ્રહ્મા)ના
અંગની અંદર જગત રહેલું છે.બ્રહ્મ તે વિરાટ (બ્રહ્મા)ના આત્મા-રૂપ છે ને આપણા પણ આત્મા-રૂપ છે.
અંગની અંદર જગત રહેલું છે.બ્રહ્મ તે વિરાટ (બ્રહ્મા)ના આત્મા-રૂપ છે ને આપણા પણ આત્મા-રૂપ છે.
જગતનું અને આત્માનું સ્વરૂપ વિચારી જોતાં તે અત્યંત વિશાળરૂપ છે,
તેથી શૂન્યપણાની અને આકાશની જેમ બ્રહ્મનો અને જગતનો કોઈ ભેદ નથી.
આમ,અજ્ઞાન-બુદ્ધિથી જોતાં અજ્ઞાની (અવિવેકી)ઓને તેમની દૃષ્ટિથી જગત દેખાય છે,પણ હકીકતમાં તો
મન-બુદ્ધિ-આદિ સર્વ જગતનો ક્રમ (કે દ્વૈત) કોઈ ત્રણે કાળમાં ઉત્પન્ન જ થયો નથી.વળી તે કારણ-રહિત છે,
તેથી સર્વ અદ્વૈત-રૂપ જ છે.મરણ પછી આ શરીરમાં મન-બુદ્ધિ-આદિથી રહિત (જડ) જેવી જે અવસ્થા
અનુભવમાં આવે છે અને પાષાણ-આદિમાં જેમ જડ-સત્તા રહી છે,
તેમ,પરમાત્માની પણ (મન-બુદ્ધિ-આદિથી રહિત) નિર્વિક્ષેપ અવસ્થા સમજી લેવી.