તેમ,વિવેકી અને અવિવેકી (મૂર્ખ) મનુષ્યની બુદ્ધિમાં રહેલ પ્રપંચ પણ ભિન્નભિન્ન હોય છે.
વિવેકીની બુદ્ધિ સદા સ્થિરતામાં જાગૃત હોય છે તેથી તે સ્થિર આત્મ-તત્વને જ દેખે છે
જયારે અવિવેકીની બુદ્ધિ સદા અસ્થિરપણામાં જ જાગૃત રહે છે તેથી તે અસ્થિર બાહ્ય-પ્રપંચને જ દેખે છે.
જયારે અવિવેકીની બુદ્ધિ સદા અસ્થિરપણામાં જ જાગૃત રહે છે તેથી તે અસ્થિર બાહ્ય-પ્રપંચને જ દેખે છે.
દર્પણમાં પડતા ઘટ-પટ-આદિ પદાર્થોના પ્રતિબિંબની જેમ,માયાની અંદર ચિદ-રૂપ-પરમ-તત્વનું જે પ્રતિબિંબ પડે છે
તે જ જગત તરીકે ઓળખાય છે અને તે તત્વ નિરાકાર હોવા છતાં જાણે સાકાર હોય તેમ દેખાય છે.
તે જ જગત તરીકે ઓળખાય છે અને તે તત્વ નિરાકાર હોવા છતાં જાણે સાકાર હોય તેમ દેખાય છે.
આત્માને દેહ-રૂપ સમજવો તે કેવળ ભ્રાંતિ-માત્ર છે.સ્વપ્ન ને મનોરાજ્યની જેમ તે અસત્ય અને ક્ષણભંગુર છે.
વિદ્વાન અને વિવેકીના અનુભવ વડે જે અસત્ય જણાય છે-તેમાં વળી આત્મા-પણું કેવી રીતે હોય?
જેમ જળના તરંગોમાંથી,અગ્નિની જવાળામાંથી,આકાશના પડઘામાંથી અને કંઠના પ્રદેશમાં પવનના યોગથી,
ઉત્પન્ન થતા શબ્દો (અવાજ) જાણે તે સ્થળમાંથી નીકળતા હોય તેમ લાગે છે,પણ તે (અવાજ) પ્રથમથી જ ત્યાં આગળ
હોતા નથી,તેમ,સર્વ પદાર્થો વાસનામય હોવા છતાં જાગ્રત-અને સ્વપ્નમાં પ્રતીતિમાં આવે છે,
હોતા નથી,તેમ,સર્વ પદાર્થો વાસનામય હોવા છતાં જાગ્રત-અને સ્વપ્નમાં પ્રતીતિમાં આવે છે,
તેથી જાણે તે આત્મામાંથી જ નીકળતા હોય તેમ ભાસે છે,પણ તેમની સ્થિતિ ત્યાં છે જ નહિ.
સૃષ્ટિના આદિકાળથી માંડીને,સ્વપ્નની જેમ પોતાનું આત્મ-ચૈતન્ય જ વિવર્તભાવે,સર્વ-રૂપે થઇ રહેલું છે.
બાકી વસ્તુતઃ જોઈએ તો શબ્દ પણ નથી,અર્થ પણ નથી અને દૃશ્યપણું પણ નથી છતાં જે આ કંઈ ભાસે છે
તે પરમાર્થ-દૃષ્ટિએ તો સદ-રૂપ જ છે.સર્વ પદાર્થો આમ જ રહ્યા છે એટલે શબ્દ,ભેદ અને અર્થ એ સર્વને મન વડે
કાઢી નાખી 'હું શાંત થઇ રહ્યો છું અને હું ચિદાકાશરૂપ જ છું' એમ સમજવાનું છે.
કાઢી નાખી 'હું શાંત થઇ રહ્યો છું અને હું ચિદાકાશરૂપ જ છું' એમ સમજવાનું છે.
એક-શુદ્ધ-બોધ-રૂપ આત્મ-વિશ્રાંતિ વડે આ દ્વૈત-પ્રપંચનો ત્યાગ કરો.જીવની અંદર પ્રસિદ્ધ-રૂપે દેખાતો
માનસિક વિક્ષેપ,મિથ્યા-રૂપે પોતાની મેળે જ ઉદય પામેલો છે.
આત્મા જ આત્માનો બંધુ છે અને શત્રુ છે.જો આત્માની આત્મા વડે રક્ષા ના કરી તો બીજો કોઈ તેનો ઉપાય નથી.
જ્યાં સુધી હજુ તરુણ અવસ્થા છે ત્યાં સુધી શુદ્ધ-બુદ્ધિ-રૂપી નૌકા વડે આ સંસાર-સાગરને પેલે પાર પહોંચી જાઓ.
તમારે જે કંઈ શ્રેય કરવાનું છે તે આજે જ કરો કેમ કે વૃદ્ધ થયા પછી તમે શું કરી શકશો?
તમારે જે કંઈ શ્રેય કરવાનું છે તે આજે જ કરો કેમ કે વૃદ્ધ થયા પછી તમે શું કરી શકશો?