જે કંઈ આ (જગત-વગેરે) દેખાય છે-તે જ્ઞાનરુપ છે.
જ્ઞાન અને જ્ઞેય (ઈશ્વર)નું ઐક્ય-પણું અનુભવમાં આવ્યા પછી દૃશ્ય (જગત) પણ જ્ઞાનરુપ જ થઇ જાય છે.
જ્ઞાન જ જ્ઞેય-રૂપથી રહ્યું છે.જો,જ્ઞાનનું અસત્ય-પણું માનવામાં આવે,તો જ જ્ઞેયનું અવશેષપણું (બાકી) રહે.
પરંતુ તેમ માની શકાય નહિ,કેમ કે જ્ઞાન વિના જ્ઞેયની સિદ્ધિ થતી નથી.એટલે છેવટે,
(જ્ઞાન-જ્ઞેયના ઐક્ય-રૂપ એવા) જ્ઞાનનું જ અવશેષ(બાકી) રહેવાપણું માનવું પડે છે.આમ,જો જ્ઞાન એ જ
હવે,જો સર્વ પદાર્થ જ્ઞાનરૂપ જ સિદ્ધ થાય છે,તો પછી દૃષ્ટા (ઈશ્વર કે બ્રહ્મ) તેના અજ્ઞાનને લીધે જ પોતાના
શુદ્ધ સ્વરૂપમાંથી ભ્રષ્ટ થાય છે.જો કે વસ્તુતઃ તો કશું પણ થતું નથી.જ્ઞેયનું (જ્ઞાનથી) જુદું હોવું અસંભવિત છે.
શુદ્ધ સ્વરૂપમાંથી ભ્રષ્ટ થાય છે.જો કે વસ્તુતઃ તો કશું પણ થતું નથી.જ્ઞેયનું (જ્ઞાનથી) જુદું હોવું અસંભવિત છે.
તેથી જ્ઞાન જ જ્ઞેય-રૂપે થઇ રહ્યું છે અને અવિદ્યા (અજ્ઞાન કે માયા)ને લીધે પોતાના સ્વરૂપને પ્રસારી દે છે.
જડ (દેહ-આદિ)રૂપે અસત્ય પણ ચિદ-રૂપે સત્ય એવા તત્વજ્ઞ પુરુષની દૃષ્ટિમાં,
પોતપોતાના વિષયોને ગ્રહણ કરનાર ઇન્દ્રિયોની સૃષ્ટિ અને વિષયોની સૃષ્ટિ,
એ બંનેમાંથી કશું પણ આત્માથી જુદું જણાતું નથી.બાકી અવિવેકી મૂર્ખોના અનુભવને હું સમજી શકતો નથી.
જેમ,એક ચિદાત્મા (ઈશ્વર કે બ્રહ્મ) સ્વપ્ન અને સંકલ્પમાં અનેક પદાર્થો-રૂપ થઇ જાય છે (ઉત્પત્તિ)
કે અને પાછો તેથી રહિત પણ થઇ જાય છે (પ્રલય)
તેમ,એક જ એવું એ ચિદાકાશ,જાગ્રતમાં પણ અનેક પ્રકારના ભોગ્ય-રૂપ અને લાખો પુરુષ-રૂપ થઇ જાય છે.
આ સર્વ નિરાકાર-નિત્ય એવા ચિદાકાશ-રૂપ જ છે.એ શુદ્ધ (ચિદાકાશ) તત્વ (સંકલ્પ-વાસના-અધ્યાસ અનુસાર)
જ્યાં જેવા રૂપે ભાસે છે ત્યાં (પોતાના સત્ય-સંકલ્પ અને સર્વ શક્તિમાન પણાથી) તેવા રૂપે થઇ રહેલ જણાય છે.
તે ચિદાકાશની અંદર સર્વ દૃશ્ય (જગત) શાંત અને નિત્ય ચેતન-તત્વ-રૂપે જ રહેલું છે,માટે પોતાની મેળે જ,
દૃશ્યના આભાસથી રહિત અને સંકલ્પથી પણ રહિત થઇ જઈને પોતાના આત્મામાં સ્થિર થઈને રહેવાનું છે.
મનને સ્થિર કરી,આત્મા જેટલો અચળ સંકલ્પ-વાળો થાય છે,ત્યારે સ્થિરતા સિદ્ધ થાય છે.
પછી તે સત્ય હો કે અસત્ય હો-એ વિષે કશું જોવાનું નથી.અનેક શરીરો,કર્મો,દુઃખો,સુખો ભલે પ્રાપ્ત થાઓ
અથવા જતાં રહો,તેમાં શેનો આગ્રહ રાખવાનો છે? તેવી જ રીતે આ જગત સત્ય હો,અસત્ય હો,વસ્તુતઃ હો કે ના હો,
અથવા જતાં રહો,તેમાં શેનો આગ્રહ રાખવાનો છે? તેવી જ રીતે આ જગત સત્ય હો,અસત્ય હો,વસ્તુતઃ હો કે ના હો,
પરંતુ તેમાં કોઈ સંભ્રમ પામવા જેવું નથી.માટે તમે તુચ્છ ફળ આપનાર એ પ્રખર પ્રયત્ન છોડી દો.તત્વને સમજો.