વસિષ્ઠ કહે છે કે-શાકદ્વીપમાં જલધર નામનો પર્વત છે.તેમાં હરીતકીના વનમાં,કોઈ મુનિના શાપથી પૂર્વ-દિશાનો
વિપશ્ચિત રાજા હરડેના વૃક્ષ-ભાવને પામ્યો હતો.પશ્ચિમ-દિશાના વિપશ્ચિત રાજાને આ વાતની ખબર પડી એટલે
તેણે ત્યાં આવી,શાપ આપનાર મુનિને પ્રસન્ન કરી,તેની પાસેથી વિદ્યા ભણી,તે વિદ્યાથી તેણે,તે પૂર્વના રાજાને
વિપશ્ચિત રાજા હરડેના વૃક્ષ-ભાવને પામ્યો હતો.પશ્ચિમ-દિશાના વિપશ્ચિત રાજાને આ વાતની ખબર પડી એટલે
તેણે ત્યાં આવી,શાપ આપનાર મુનિને પ્રસન્ન કરી,તેની પાસેથી વિદ્યા ભણી,તે વિદ્યાથી તેણે,તે પૂર્વના રાજાને
અક્ષત-પણે છોડાવ્યો હતો.તે જ રીતે બીજી દિશાઓના વિપશ્ચિત રાજાઓને જયારે જયારે આવી આપત્તિઓ આવી
પહોંચી ત્યારે એક બીજાએ પ્રયત્ન કરીને એકબીજાને છોડાવ્યા (મુક્ત કર્યા) હતા.
પહોંચી ત્યારે એક બીજાએ પ્રયત્ન કરીને એકબીજાને છોડાવ્યા (મુક્ત કર્યા) હતા.
રામ કહે છે કે-હે મહારાજ,યોગીઓ એક દેશમાં રહ્યા છતાં ચોતરફ વ્યાપ્ત થઇ જઈ,
ત્રણે કાળમાં જુદાંજુદાં અનેક કર્મો શી રીતે કરે છે તે વિષે આપ કહો.
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામચંદ્રજી,આ જગતની અંદર અવિવેકીઓની દૃષ્ટિએ,જે કંઈ ભૂત-ભૌતિક આદિ રહ્યાં છે,
કે આ વિષયમાં તેમનું જે માનવું હોય-તે ભલે હો,આપણે તેનો અહીં વિચાર કરવાની જરૂર નથી.
બાકી વિવેકી પુરુષોની આ બાબતમાં જે સમજણ છે,તે વિષે હું તમને કહું છું તે તમે સાંભળો.
તત્વવેત્તાઓની દૃષ્ટિમાં સત્તા-સામાન્ય-ચિન્માત્ર-રૂપ વિના જગતનું બીજું કોઈ રૂપ જ નથી.
જયારે દૃશ્યના અત્યંત અભાવનો બોધ થઇ જાય છે અને ઉત્પત્તિ-પ્રલય સંબંધી દૃષ્ટિનો પણ ક્ષય થઇ જાય છે,
ત્યારે તત્વવેત્તા પુરુષ સત્તા-સામાન્ય-રૂપ ચિન્માત્રમાં જ નિરંતર વિશ્રામ થઇ રહે છે.તેથી તે નિત્ય સર્વ-સ્વરૂપ,
સર્વાત્મા-રૂપ થાય છે,તો પછી તેને કયા સ્થળે,કોણ અને શી રીતે રોકી શકે? એ તમે જ કહો.
સર્વ-વ્યાપી,સર્વના આત્મા-રૂપ,પરમતત્વ જ જ્યાં સર્વત્ર અનુભવમાં આવે,ત્યાં રોકનાર કે રોકવાનો વિષય-
એ કશું જુદું અનુભવાતું જ નથી.વળી એ આત્મા-રૂપ-પરમતત્વની અંદર શું નથી રહ્યું?
અહો,આ માયાનો વિલાસ જુઓ,આ સર્વ (દૃશ્ય) ઉત્પત્તિ-પ્રલયને પ્રાપ્ત થયાં નથી છતાં યથાસ્થિતપણે,
તે નિર્લેપ તત્વ (પરમ તત્વ) ની અંદર રહેલાં છે.આ સર્વની સ્થિતિ સત્તા-સામાન્યને અધીન હોવાથી,
આ ત્રણે લોક વિજ્ઞાન-ઘન (એક જ્ઞાન-રૂપ) છે.ચિદાકાશ પોતાના મૂળ સ્વરૂપને નહિ છોડતાં વિવર્ત-ભાવથી
સર્વ-રૂપ થઇ રહ્યું છે.તે શબલ-બ્રહ્મ (પરમ-તત્વ) માયાના સંપર્કને લીધે જગતના આત્મા-રૂપ છે અને તે જ
દૃષ્ટા તથા દૃશ્ય-રૂપે થઈને જગત-રૂપે પ્રતીતિમાં આવે છે.તે શબલ-બ્રહ્મ (ઈશ્વર) ને શું દુઃસાધ્ય છે?
એ વિપશ્ચિત રાજાનું જીવ-ચૈતન્ય,એ પ્રબોધ તરફ વલણ રાખતું હતું,તો પણ હજુ પરમપદને પ્રાપ્ત થઇ ગયું નહોતું.
તે એક-રૂપ હતું,છતાં અગ્નિના પ્રસાદથી અનેક-રૂપ (અગ્નિ-કુંડમાંથી નીકળેલા એક રાજામાંથી ચાર રાજા)
થયું હતું અને સર્વત્ર સર્વ ક્રિયા કરી શકે તેમ હતું.(એક દેખાય કે અનેક-પણ વસ્તુતઃ તો તે એક જ ચૈતન્ય છે!)