જેનો આત્મા જ્ઞાન વડે પ્રબોધને પ્રાપ્ત થઇ ગયો હોય,તેવાઓનો 'આધિભૌતિક-દેહ' (સ્થૂળ-દેહ) શાંત થઇ જાય છે
અને તેમનો નિર્મળ બોધ (જ્ઞાન) રૂપ 'આતિવાહિક-દેહ' (સૂક્ષ્મ-દેહ) ઉદય પામે છે.
અને તેમનો નિર્મળ બોધ (જ્ઞાન) રૂપ 'આતિવાહિક-દેહ' (સૂક્ષ્મ-દેહ) ઉદય પામે છે.
જીવનમુક્ત પુરુષ તે બોધ-રૂપ-આતિવાહિક (સૂક્ષ્મ) દેહને,અણુ (નાનો) કે મહા (મોટો) પરિમાણ (માપ)નો બનાવી
પોતાની ઈચ્છા મુજબ રહે છે.તે અભેદ્ય એવી શિલામાં પ્રવેશ કરી શકે છે ને બહાર નીકળી શકે છે,
પોતાની ઈચ્છા મુજબ રહે છે.તે અભેદ્ય એવી શિલામાં પ્રવેશ કરી શકે છે ને બહાર નીકળી શકે છે,
હે રામચંદ્રજી,તત્વજ્ઞાનીઓ આતિવાહિક (સૂક્ષ્મ) દેહને અવિનાશી-જ્ઞાન-રૂપ કહે છે.તમે પોતે પણ તત્વજ્ઞ છો,
તેથી જો તમારી ઈચ્છા થાય તો તમે આતિવાહિક-દેહનો અને ધારણા વડે જગદ-ભાવનો પણ પોતાની
તેથી જો તમારી ઈચ્છા થાય તો તમે આતિવાહિક-દેહનો અને ધારણા વડે જગદ-ભાવનો પણ પોતાની
મેળે જ અનુભવ કરી શકશો.તત્વજ્ઞ પુરુષો,સૂર્ય-આદિ સર્વ જગતને પોતાની ઇચ્છાથી અસ્ત પમાડી દઈ,
તેમને આત્મા-રૂપ જ સમજે છે અને 'હું તેમાં ચિદાકાશ-રૂપે રહેલ છું' એવું જાણે છે.તે પોતે આત્મા-રૂપે સત્ય છે,
છતાં આખું જગત બાધિત થઇ જવાથી,તેમને જગતનો આકાર નહિ-જેવો (આભાસ-માત્ર) જ દેખાય છે.
જાગતા પુરુષની દૃષ્ટિમાં આ જગત વિદ્યમાન છે,ને સૂતેલા પુરુષને આવેલા સ્વપ્નમાં તે જગત જાણે શૂન્યભાવે,
અજ્ઞાન-ભાવે કે ઢંકાઈને રહેલ છે,તે જ રીતે,આ જગત ઈતર પ્રાણીઓની દૃષ્ટિમાં સત્ય લાગે પણ તત્વજ્ઞની દૃષ્ટિમાં
તે જગત છે જ નહિ.જેમ,કોઈ પુરુષ મનથી અંગારાની નદી કલ્પી લે અને તેમાં નહાવા છતાં તે દુઃખના સંપર્ક વિનાનો
રહે છે,તેમ હું (વસિષ્ઠ) પણ કંઇક ઈચ્છાનું સ્ફુરણ થવાથી,પોતાની કલ્પના વડે પાષાણ-મણિ-આદિરૂપે થઇ રહ્યો હતો,
છતાં તે સર્વ મિથ્યા જણાયાથી મને કશું દુઃખ થયું નહોતું.
તે જગત છે જ નહિ.જેમ,કોઈ પુરુષ મનથી અંગારાની નદી કલ્પી લે અને તેમાં નહાવા છતાં તે દુઃખના સંપર્ક વિનાનો
રહે છે,તેમ હું (વસિષ્ઠ) પણ કંઇક ઈચ્છાનું સ્ફુરણ થવાથી,પોતાની કલ્પના વડે પાષાણ-મણિ-આદિરૂપે થઇ રહ્યો હતો,
છતાં તે સર્વ મિથ્યા જણાયાથી મને કશું દુઃખ થયું નહોતું.
હે રામચંદ્રજી,હું મહા-પ્રદિપ્ત જવાળાઓરૂપે તરત ઉત્કર્ષ પામ્યો હતો અને પાછો તરત ગલિત થઇ ગયો હતો.
તેજ-રૂપ થઇ જઈને મેં પરમાણુ જેવડા અગ્નિના તણખામાં પણ આગળ કહેલ જગતની શોભા દીઠી હતી.
એ જગતની શોભા અને આ તમારી નજરે આવતા જગતની શોભા -એ બંને ચિદાકાશથી જુદી નથી જ.
(૯૨) વાયુની ધારણાથી વાયુ-સ્વરૂપ તથા સર્વાત્મ્ય ભાવ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-પછી જગત જોવાના કૌતુકને લીધે મેં 'ધીર-વૃત્તિ' વડે પવનની 'ધારણા' બાંધી અને હું પવન
બનીને મહા-વિસ્તારને પામ્યો.હું કમળ-આદિ ફૂલોમાં રહેલી સુગંધને સ્વાધીન કરીને તેની રક્ષા કરવા માંડ્યો.
જળ-બિંદુઓ (ઝાકળ) ને હું લીલાથી ઉડાડવા લાગ્યો અને થાકી ગયેલાં પ્રાણીઓને
શીતળતા બક્ષી તેમને પ્રફુલ્લ કરવા ઈચ્છી રહ્યો.ઘાસ,ઝાડી,લતા-વગેરેના પાંદડાઓને
હું કુશળતાથી કંપાવી રહ્યો અને ફૂલો-ફળો વગેરેની સુગંધથી સુશોભિત રહેવા લાગ્યો.