વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,દેવો અને દૈત્યોની સભામાં અત્યંત વખણાયેલા એ શુક્રાચાર્ય ના ગયા પછી,બલિરાજાએ મન થી આ પ્રમાણે વિચાર કર્યો-"સદગુરુ શુક્રાચાર્યે સાચું જ કહ્યું છે.આ જે સઘળું બ્રહ્માંડ છે,તે ચૈતન્ય જ છે.હું ચૈતન્ય છું,આ સઘળા લોકો ચૈતન્ય છે,દિશાઓ ચૈતન્ય છે,આ સઘળી ક્રિયાઓ પણ ચૈતન્ય છે.
બહારના અને અંદરના સઘળા પદાર્થો સહિત આ સઘળું બ્રહ્માંડ વાસ્તવિક રીતે ચૈતન્ય છે,
ચૈતન્ય જો સ્થૂળ શરીરને "આ સ્થૂળ શરીર છે" એમ જાણે નહિ,તો પ્રાણીઓના સ્થૂળ શરીરોમાં-
સ્થૂળ શરીર-પણું શું રહે? એટલે કે-ચૈતન્ય વિના કંઈ પણ સિદ્ધ થતું નથી.
ઇન્દ્રિયો,મન,મનની અંદર તૃષ્ણાઓ,અંદર,બહાર,અસત-પદાર્થો માં પણ ચૈતન્ય જ છે.
હું ભોગોની ઈચ્છા-પૂર્વક જે તે વિષયોનો આ સઘળો ભોગ કરું છું તે પણ ચૈતન્ય થી જ કરું છું.
શરીર થી હું કંઈ કરતો નથી.આ મારું શરીર તો લાકડા-કે માટીના ઢેફા જેવું છે.તેનાથી શું થઇ શકે તેમ છે?
સઘળા જગતનું "એક" આત્મ-સ્વ-રૂપ જે ચૈતન્ય છે -તે હું જ છું.
આકાશ,સૂર્ય,પૃથ્વી,જળ,વાયુ,દેવો,દાનવો,સ્થાવર,જંગમ-એ સઘળામાં જે ચૈતન્ય છે-તે હું જ છું.
ચૈતન્ય માં "બીજા-પણા" ની કલ્પના સંભવતી જ નથી.એ કલ્પના જ અસંભવિત છે.
તેથી જગતમાં શત્રુ કે મિત્ર કોણ સંભવે? આ "બલિ" નામનું જે શરીર છે તેનું સુશોભિત માથું કપાઈ જાય,
તો પણ હું,કે જે સર્વ-વ્યાપક ચૈતન્ય છું-તેનું શું કપાઈ જાય?
રાગ-દ્વેષ આદિ જે અભાવો છે-તેમની સિદ્ધિ પણ ચૈતન્ય વિના થતી નથી.તેથી તેઓ પણ ચૈતન્ય જ છે.
અત્યંત વિચાર કરી જોતાં,પણ આ આ મોટા બ્રહ્માંડમાંથી ચૈતન્ય વિના બીજું કંઈ પણ હાથ લાગી શકે તેમ નથી.એટલે રાગ-દ્વેષ,મન,મન ની વૃત્તિઓ કે કોઈ જ જાતના ભેદો ની કલ્પના અતિ-શુદ્ધ ચૈતન્યમાં કેમ ઘટે?
ચૈતન્ય થી પ્રતિકુળ કશું સિદ્ધ થતું નથી,માટે હું અખંડ આનંદ-સ્વરૂપ છું,અને ભેદોની કલ્પનાથી રહિત છું.
નામ વિનાના-એવા-એ-ચૈતન્ય નું "ચૈતન્ય" એ જ નામ કહેવાય છે.
એટલે,ચૈતન્ય તે નામ નથી પણ,પરંતુ,સઘળા પ્રકારની નામ-રૂપોની -કલ્પનાના અધિષ્ઠાન-રૂપ -જે ચૈતન્ય છે-તે જ "ચૈતન્ય" એ કલ્પિત નામે સ્ફુરે છે.
હું,દર્શન અને દૃશ્યથી રહિત એવા કેવળ નિર્મળ-સ્વ-રૂપ-વાળો છું.સર્વદા પ્રકાશમાન છું,જીવપણાથી રહિત છું,દ્રષ્ટા છું,અને પરમેશ્વર છું.હું કેવળ પ્રકાશ-સ્વ-રૂપ છું,અને સર્વદા દ્વૈતથી રહિત છું.
આત્મા ની અંદર-"જળમાં પડેલા ચંદ્રના પ્રતિબિંબ જેવો-કલ્પના-રૂપ-અતિ મર્યાદિત-જે જીવ-ભાવ"
ઉદય પામ્યો છે,તે પણ ભ્રાંતિ જ છે,વાસ્તવિક નથી.
એટલે,હું મારા "સ્વરૂપ ના સાક્ષાત્કાર" થી જીવભાવનો પરાભવ કરું છું,
મારો સ્વ-રૂપ-ભૂત આત્મા દેહાદિ-આકારોથી રંગાયો જ નથી,અને નિત્ય-મુક્ત છે,
તે સર્વમાં વ્યાપક છે,અને કલ્પના-માત્ર થી જ જીવ વાળો છે-તેને હું પ્રણામ કરું છું.