(૧૮) મલિન ચિત્ત સાથે મલિન ચિત્ત નો યોગ અને ચિત્ત શુદ્ધિ થી મોક્ષ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-આત્મા એ "ચૈતન્ય-એક-રસ" છે,પણ તેમાં જુદાજુદા આકારોની કલ્પનાને લીધે,
પ્રત્યેક જીવને જુદાજુદા સંસાર છે.અને આમ થવાનું કારણ એ છે કે-
સઘળા જીવોને "સુષુપ્તિ અવસ્થા" પછી,તરત જ વ્યવહારને માટે જે જે કોઈ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ થાય છે,
તે સઘળી આત્માની વ્યાપ્તિ (આત્મા સર્વ વ્યાપેલો હોવાથી) ને લીધે જ થાય છે.
વ્યવહાર કરનારા સઘળા જીવોને પદાર્થનું જે કંઈ દર્શન થાય છે,તે સઘળું આત્માના પ્રકાશ થી જ થાય છે.
તેમાં જે જે જીવના "ચૈતન્ય ની ઉપાધિઓ" એક બીજામાં મળી જાય છે,
તે તે જીવો પરસ્પરના કલ્પેલા સંસારો ને જુએ છે.
વિચિત્ર "સંસાર-રૂપી-જળાશયો-રૂપ-ઉપાધિઓ"નો જ્યાં મેળ હોય ત્યાં તે એક બીજામાં મળે છે,અને
તેમ થવાથી સત્યતાની ભ્રાંતિ દૃઢ થતાં,તે ભ્રાંતિ ઘાટી થાય છે.
આમ,કેટલાક સંસારો પરસ્પર ભળેલા છે ,તો,કેટલાક જુદા છે,તો વળી કેટલાક જુદા જ લય પામે છે.
આવી રીતના અનેક સંસારો-રૂપી ચણોઠીઓના વન-રૂપ "બ્રહ્મ" એક જ અને અખંડિત છે.
જેના એક પરમાણુ જેટલા પ્રદેશમાં સંસારો-રૂપી અસંખ્ય ચણોઠીઓ રહેલી છે.
અને સામાન્ય રીતે-તે એકબીજાને સંલગ્ન થયા વગર-જ રહેલી છે.
પણ,તે "બ્રહ્મ" નામનું વન અતિ અદભુત છે.
તેઓમાં કોઈ કોઈ સંસાર-રૂપ ચણોઠીઓ પરસ્પર મળવાથી ઘાટા-પણા ને પામેલી છે.
તે બ્રહ્મ માંના સઘળા પદાર્થો સર્વ ના જોવામાં આવે તેમ પણ નથી,
પણ જે જે પદાર્થો "પ્રારબ્ધ-ભોગ ને અનુકૂળ"થઈને જ્યાં રહ્યા હોય,ત્યાં તેટલાજ પદાર્થો જોવામાં આવે છે,
બીજા પદાર્થો જોવામાં આવતા નથી.
બીજાના મનમાં ચાલતા "મનો-રાજ્ય" ને જોવા તથા ભોગવવા,તે-"એક" મન ની જે અસમર્થતા છે,તે.
અસમર્થતા થી જ મન "જુદાંજુદા" માનવામાં આવે છે.અને એ "મન ની જુદાઈ" થી જ જીવો ની "જુદાઈ" છે.
આવી રીતે,જુદાંજુદાં "મનોરાજ્ય-રૂપી-સંસારો"માં કેટલાંક મનોરાજ્યો પરસ્પરથી મળીને ગાઢ થાય છે,
એટલે "દેહાભિમાન" (દેહ નું માનવું) દૃઢ થઇ જાય છે.
અને જો એ મનોરાજ્ય નું વિસ્મરણ થઇ જાય તો-સ્વાભાવિક રીતે- દેહનો અભાવ જ થઇ જાય છે.
આ રીતે,એ, "ચૈતન્ય-રૂપી-સોનું" એ "હાર-રૂપ-મિથ્યા આકાર" નું "અભિમાન" ધારણ કરવાને લીધે,
પોતાના સ્વ-રૂપ ને ભૂલીને -મિથ્યા રીતે જ કેવળ "માયિક-દેહાકાર-રૂપ-હાર-પણા " નો અનુભવ કરે છે.
આમ,કોઈ કોઈના કર્મોની કે વાસના ની "સમાનતા" થતાં,
તે કર્મો કે વાસનાઓ,જયારે કોઈ એક કાળમાં,ફળ આપવાને ઉન્મુખ થાય છે,
ત્યારે,"અશુદ્ધ ચિત્તોનું" પણ પરસ્પરના સંસારો-રૂપે મળવાનું થાય છે.
પણ, જો મન શુદ્ધ થયેલું હોય (વાસના વિનાનું હોય) તો પરાયા મનો-રાજ્ય ને જાણી શકે છે.
"જાગ્રત-સ્વપ્ન અને સુષુપ્તિ-એ ત્રણ અવસ્થાઓ સ્થૂળ દેહ હોય તો જ થાય છે" એમ સમજવું નહિ,
કારણકે,એ ત્રણે અવસ્થાઓનું મૂળ "જીવ-પણું" જ છે.
એટલે "જીવ જ ત્રણ અવસ્થા-રૂપ છે" એમ વિચાર કરતાં,જીવ થી જુદું દેહ નું સ્વરૂપ બાકી રહેતું નથી.
(જેવી રીતે,જળ ના સ્વરૂપ નો વિચાર કરતાં જળ થી જુદા તરંગો નું રૂપ બાકી રહેતું નથી)