શંકરાચાર્ય રચિત
વેદાંત-સિદ્ધાંત-સાર
વિપરીત ‘વસ્તુ-બુદ્ધિ’,જ્યાં સુધી
સંપૂર્ણ દૂર ના થાય,અને આત્મસાક્ષાત્કાર (અસ્ખલિત સ્વરૂપની સ્ફૂર્તિ)
બરાબર સિદ્ધ ન થાય,ત્યાં સુધી
મોક્ષને ઇચ્છતા વિદ્વાન મનુષ્યે,પૂર્વે બતાવેલી છ યે સમાધિમાં જ
નિરંતર સમય ગાળવો,તેમાં પ્રમાદ
ના કરવો,કારણકે જો પ્રમાદ કરાય તો,
નિંદ્રા માં જેમ અંધારું પ્રગટ
થાય છે તેમ,માયા પ્રગટી નીકળે છે. (૯૦૧-૯૦૨)
માટે વિદ્વાનો,સ્વાનુભવ (આત્માનુસંધાન)
વિના એક ક્ષણ પણ રહેતા નથી.
કેમ કે તેમના માટે-સ્વાનુભવ માં
પ્રમાદ,એ મૃત્યુ-રૂપ છે,બીજો કોઈ યમ નથી. (૯૦૩)
જે મનુષ્ય આ સમાધિ માટે પ્રયાસ
કરે છે,તેને સંકલ્પ- વિકલ્પ (ભેદ દૃષ્ટિ) કદી થાય જ નહિ.
“આ સર્વ કેવળ આત્મા જ છે” એવો
સર્વાત્મ-ભાવ આ સમાધિથી જ સિદ્ધ થાય છે.
અને સર્વાત્મ-ભાવ એ જ કેવલપણું
(કૈવલ્ય-સ્થિતિ) છે. (૯૦૪)
સર્વ માં સમ-ભાવ એ જ જ્ઞાની ની
બ્રહ્મ-વિદ્યા નું ફળ છે,અને આત્મ-સ્વરૂપના આનંદ નો અનુભવ,
એ જ જીવન-મુક્ત નું ફળ છે, એમ
અનુભવીઓ કહે છે. (૯૦૫)
મિથ્યા વસ્તુઓ પર ‘હું અને મારું’
–વગેરે ભાવનાને જે ગ્રહણ કરાવે છે,એ જ વાસનામય ગ્રંથિ(ગાંઠ) છે.
તે અને કર્મ-બંધ એ બંને સમાધિ
થી નાશ પામે છે,તેમ જ ‘બ્રહ્મ એ આત્મા છે અને આત્મા એજ બ્રહ્મ છે’
આવું અસ્ખલિત જ્ઞાન સમાધિ થી જ
થાય છે. (૯૦૬)
શુદ્ધ અંતઃકરણ વાળા મુમુક્ષુ એ
એક સત્ વસ્તુનું જ બધે દર્શન કરવું.
એ જ મુક્તિનો તથા બ્રહ્મ-સ્વરૂપ
સ્થિતિનો નિષ્કંટક માર્ગ છે. (૯૦૭)
માટે હે શિષ્ય,તું અપ્રમાદી થઇ
ઉપર દર્શાવેલી સમાધિઓ કાર,અને વાસનામય ગાંઠ બાળી નાંખી,
બ્રહ્મ-સ્વરૂપ માં જોડાઈ જા,પછી
બ્રહ્માનંદ અમૃત ના સમુદ્રમાં મગ્ન થઇ,
નિત્ય ક્રીડા કરતો,આનંદી થઇ રમ્યા
કર. (૯૦૮)
આત્મ-સ્વરૂપમાં નિશ્ચળતા-રૂપ,લક્ષણવાળી
જે વૃત્તિ છે-એ જ નિર્વિકલ્પ સમાધિ છે.
અને એને જ યોગશાસ્ત્ર નો અર્થ જાણનારા વિદ્વાનો “યોગ” કહે છે.
(૯૦૯)