શંકરાચાર્ય રચિત
વેદાંત-સિદ્ધાંત-સાર
વ્યષ્ટિ-લિંગ શરીર (તેજસ)
છૂટાં છૂટાં “અનેક જ્ઞાન”
નો વિષય થતાં એ જ “લિંગ શરીર” - “વ્યષ્ટિ લિંગ શરીર-રૂપે” થાય
છે.
એ વ્યષ્ટિ-લિંગ-રૂપ-ઉપાધિવાળા
અને “ચૈતન્ય ના આભાસ” થી યુક્ત,”ચૈતન્ય” ને “તૈજસ” કહે છે.
એ તેજોમય-અંતઃકરણ રૂપ ઉપાધિ
થી યુક્ત છે,તેથી તેને “તૈજસ” કહે છે. (૩૯૦-૩૯૧)
આ તૈજસ નું શરીર પણ સ્થૂળ શરીર
કરતાં અત્યંત સૂક્ષ્મ હોય છે,
એથી એના એ શરીર ને
“વ્યષ્ટિ-સૂક્ષ્મ-શરીર” માન્યું છે.અને
તૈજસ,જાગ્રત અવસ્થાના
સંસ્કારો-મય હોય છે,તેથી જ એવું એ (વ્યષ્ટિ-લિંગ) શરીર કહેવાય છે. (૩૯૨)
વળી એ તૈજસ,સ્વપ્ન માં, જાગ્રત
અવસ્થા ની વાસનાઓએ કલ્પી કાઢેલા,સૂક્ષ્મ પદાર્થો-રૂપી વિષયોને,
અંતઃકરણની સૂક્ષ્મ વૃત્તિઓ
દ્વારા ભોગવે છે. (૩૯૩)
ઉપર દર્શાવેલાં “સમષ્ટિ
અને વ્યષ્ટિ-લિંગ શરીરો” સમાન જ છે.
તેથી પૂર્વ ની પેઠે તેઓ નો
“અભેદ” જ સમજવો.
કારણકે જેની “જાત” એક
હોય-તેમાં ભેદ ક્યાંથી હોય? (૩૯૪)
એમ એ સમષ્ટિ અને વ્યષ્ટિ-રૂપ
ઉપાધિ એક જ છે,તેથી એ બંને ના
“અભિમાની” “સૂત્રાત્મા” તથા “તૈજસ” ને પણ પૂર્વ ની
પેઠે એક જ માન્યા છે. (૩૯૫)
સ્થૂળ-પ્રપંચ (પંચીકૃત-પંચીકરણ)
આ રીતે શાસ્ત્રો થી સંમત
“સૂક્ષ્મ-પ્રપંચ” નો પ્રકાર કહ્યો.
હવે જે “સ્થૂળ-પ્રપંચ” નો
પ્રકાર કહેવાય છે તે તુ સાંભળ. (૩૯૬)
એ જ આકાશ-વગેરે “સૂક્ષ્મ-ભૂતો” “પરસ્પર
મળી ને” “પંચીકૃત” “સ્થૂળ ભૂતો” બને છે.
તેનો ક્રમ-તું સાંભળ (૩૯૭)
આકાશ વગેરે પાંચ-ભૂતોમાં ના પ્રત્યેક
ભૂત ના
--સરખા-બે-બે ભાગે કરવા. પછી,
--પ્રથમ અર્ધ ભાગ ને છોડી દઈ ને
બીજા અર્ધભાગ ના ચાર-ચાર ભાગ કરવા.
--તે ચાર-ચાર ભાગ માંથી,એક-એક ભાગને,પોત-પોતાના અર્ધા ભાગ
સિવાયના પ્રથમ જુદા રાખી મુકેલ,
(બીજા મહાભૂતો ના) એક-એક અર્ધા ભાગમાં અનુક્રમે ઉમેરવા,
--આમ કરવાથી પાંચે-ભૂતો ના તે
પાંચ-પાંચ ભાગો બને છે.
--અને “પોતપોતાના અર્ધા ભાગ સિવાયના”
બીજા ચાર-ભૂતો ના જે ચાર ભાગો પોતાને મળ્યા હોય,
તેઓ સાથે જોડાઈ ને આ પાંચ-મહાભૂતો “સ્થૂળ-પણા”
ને પામે છે.
આનું નામ “પંચી કરણ” કહેવાય છે.
આ પંચીકરણ પ્રમાણિક નથી એવી શંકા
ન કરવી,કારણ કે “ત્રિવૃત્કરણ” ની પ્રસિદ્ધ શ્રુતિ
આ પંચીકરણ ને જ જણાવે છે. (૩૯૮-૪૦૧)