જેમ સોનામાંથી બનેલી વસ્તુઓ (દાગીના) સદા સોનું જ
છે,
--તેમ “બ્રહ્મ” માંથી ઉપજતું “જગત” ,એ સદા “બ્રહ્મ”
જ છે.
(૫૧)
જે અજ્ઞાની મનુષ્ય,જીવાત્મા (આત્મા) અને પરમાત્મા
માં જરા પણ જુદાઈ (ભેદ) માની બેસે છે,
--તેને જન્મ-મરણ નો ભય છે.(બંધન છે) એમ વેદે
કહ્યું છે. (૫૨)
જ્યાં અજ્ઞાનથી ભેદ-ભાવ થાય છે,ત્યાં મનુષ્ય પોતે
જુદો પડી જુદું જુએ છે,પણ
--જયારે તે મનુષ્ય બધું “આત્મા-રૂપે” જુએ
છે,ત્યારે તે પોતે જુદો પડતો નથી,તે ભેદ જોતો નથી (૫૩)
જ્ઞાન પામ્યા પછી,મનુષ્ય બધાંને આત્મા-રૂપે જ
(અભેદ-ભાવે) જાણે છે,અને
--એ અભેદ-જ્ઞાન ના કારણે તેને ક્યારે ય મોહ(ભ્રમ)
કે શોક થતો નથી. (૫૪)
“સર્વ ના આત્મા-રૂપે રહેલો આ આત્મા “બ્રહ્મ” જ છે”
--આમ બૃહદારણ્યક-ઉપનિષદ ની શ્રુતિ એ નક્કી કર્યું
છે. (૫૫)
જેમ સ્વપ્ન અનુભવાય છે,છતાં જાગ્યા પછી (તે
સ્વપ્ન નું) કાંઇ હોતું નથી,
--તે જ રીતે આ સંસાર અજ્ઞાન અવસ્થામાં અનુભવાય
છે,અને વ્યવહાર-યોગ્ય લાગે પણ છે,
--પણ જ્ઞાન થયા પછી તે સંસાર જણાતો જ નથી.(મિથ્યા
લાગે છે) (૫૬)
જાગ્રત-અવસ્થામાં,સ્વપ્ન જુઠું લાગે છે,પણ સ્વપ્ન
માં જાગ્રત-અવસ્થા હોતી નથી,
--વળી સુષુપ્તિ-અવસ્થામાં તો જાગ્રત અને
સ્વપ્ન-અવસ્થા, એ બંને હોતા નથી,
--અને જાગ્રત તથા સ્વપ્ન માં સુષુપ્તિ-અવસ્થા પણ
હોતી નથી. (૫૭)
આમ સત્વ,રજસ અને તમસ –એ ત્રણ ગુણો થી ઉપજેલી,
--સુષુપ્તિ,સ્વપ્ન અને જાગ્રત –એ ત્રણે અવસ્થાઓ
મિથ્યા જ છે,
--પણ એ ત્રણેય ને જોનાર(દ્રષ્ટા),અનુભવનાર આત્મા,
તો
--એ ત્રણેય ગુણ વિનાનો,અવિનાશી,એક અને ચેતનમય
છે. (૫૮)
જેમ માટીમાં જ ઘડાની ભ્રાંતિ થાય છે અથવા છીપમાં
ભ્રમ ને લીધે રૂપું ભાસે છે,
--તેમ બ્રહ્મમાં ભ્રાંતિ-રૂપ અજ્ઞાનથી જ અજ્ઞાની
મનુષ્ય જીવ-પણું જુએ છે.
(ખરી રીતે જીવ એ બ્રહ્મ થી જુદું કોઈ તત્વ જ
નથી) (૫૯)
જેમ ભ્રાંતિ (ભ્રમ) થી જ, માટીમાં જ “ઘડો” –એમ નામ
પડે છે,સોનામાં જ “કુંડળ” એમ નામ પડે છે,
--અને છીપ માં રૂપા ની ખ્યાતિ ભાસે છે,
--તેમ “બ્રહ્મ”માં જ “જીવ” શબ્દ (અજ્ઞાનથી જ)
પ્રસિદ્ધ થયો છે. (૬૦)
(બ્રહ્મ=પરમાત્મા અને જીવ=આત્મા, એ બંને માં કોઈ ભેદ છે જ
નહિ-બંને જુદા નથી)