આ જ્ઞેય (પરમાત્મ વસ્તુ-બ્રહ્મ) એવું છે-કે-જેને
કોઈ આદિ (પ્રારંભ) નથી.
તે “બ્રહ્મ” ને-“તે નથી” એમ કહી શકાતું નથી-કારણ-–તે વિશ્વ(જગત)રૂપે
દ્રષ્ટિગોચર થયા કરે છે.
(વિશ્વરૂપે આંખથી દેખાય છે)
“તે છે” એમ પણ કહી શકાતું નથી.કારણ કે જો
વિશ્વરૂપે જે દેખાય છે-તે વિશ્વ જ પરબ્રહ્મ છે-
એમ કહેવામાં આવે તો-તે સત્ય નથી,કેમકે વિશ્વ (જગત)એ તો
“માયા” છે.
તેને (બ્રહ્મને) રૂપ,વર્ણ કે આકાર નથી,
તે આંખથી કોઈને દેખાતું નથી,તો પછી વિશ્વ-કે જે
આંખથી દેખાય છે-તેને “તે છે” એમ કેમ કહી શકાય ?.
આમ “બ્રહ્મ” ને “તે છે” (સત્) –કે- “તે નથી” (અસત્) –એમ શબ્દોથી-કહી શકાતું નથી.
અને એ કારણથી જ તેના વિષે -વેદોની વાણી મૂક (મૂંગી)
થઇ છે.
હવે પછીના શ્લોકમાં કહે છે-કે-
“ આ જગતમાં તેને (બ્રહ્મ-પરમાત્મા-ને) સર્વ બાજુએ
હાથ તથા પગ છે,
સર્વ બાજુએ આંખો,મસ્તકો,મુખો અને કાનો છે. તે
સર્વત્ર વ્યાપક છે”.(૧૪)
પરમાત્માના “વ્યાપક-તત્વ” ને સમજાવવા માટે જ –અહીં
તેને અવયવો વાળો (આંખ,નાક કાન વગેરે)
બતાવ્યો છે.પણ હકીકત માં બ્રહ્મ (પરમાત્મા)
નિરાકાર હોવાથી –તેને અવયવો હોવા સંભવ નથી.
આ રીતે બ્રહ્મનો વ્યાપક-ભાવ બતાવવા –બ્રહ્મનું
આવું અવયવ વાળું –બતાવવું શા માટે હશે?
આવો કોઈને પ્રશ્ન થાય તો- તેનો જવાબ –એ- છે-કે-
જે પ્રમાણે-હિસાબ (એકાઉન્ટીંગ) કરતી વખતે-શૂન્ય
બતાવવા માટે વર્તુળ આકૃતિ (૦-મીંડું)કાઢવામાં આવે છે
એટલે કે આંકડાનો કોઈ આકાર લખીને બતાવવો પડે છે-
તે પ્રમાણે-અદ્વૈત (એટલે કે એક) કે જે નિરાકાર છે-તેનું
સ્પષ્ટીકરણ કરવા માટે
દ્વૈત (એટલે કે બે) કે જે આકારવાળું છે.તેનો સ્વીકાર કરી
ને જ –તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરવું પડે છે.
સદગુરુઓ,શિષ્યને યથાર્થ બોધ આપવા માટે જ –પરમાત્માના વ્યાપક સ્વરૂપ ને –દ્વૈત રૂપે-
અવયવો (આકાર) વાળું બતાવે છે.અને પછી અદ્વૈતના
વિષે સમજાવે છે.
જો સર્વ મનુષ્યો-અદ્વૈતને સીધું જ- સમજી જાય તો-ગુરૂ-શિષ્યના સંપ્રદાયો બંધ પડી જાય.
દ્વૈત અને અદ્વૈતના ભાષણોની સમાપ્તિ થઇ જાય.અને એટલા
માટે જ,
શ્રુતિએ પણ દ્વૈત (પરમાત્માના સાકાર) વિષયનું
સ્પષ્ટીકરણ કરી ને જ –
અદ્વૈત (એક- નિરાકાર -પરમાત્મા)નું પ્રતિપાદન
કરવાનો –રાજમાર્ગ શરુ કર્યો છે-અપનાવ્યો છે.
જ્ઞાનેશ્વરી ગીતા ઉપર આધારિત