ગીતા રહસ્ય-જ્ઞાનેશ્વરી-૧૮

જ્યાં અંતઃકરણમાં (ચિત્તમાં) સદાને માટે પ્રસન્નતા (આનંદ) હોય –

ત્યાં સંસારિક દુઃખનો પ્રવેશ થતો નથી.

જેવી રીતે કોઈના પેટમાં જો અમૃતનો ઝરો ઉત્પન્ન થયો હોય તો –પછી તેને ભૂખ-તરસ ક્યાંથી પીડા કરી શકે ? એવીજ રીતે હૃદય (અંતઃકરણ-ચિત્ત) –પ્રસન્ન થવાથી-જાણે અમૃત (આનંદ)નો ઝરો ફૂટે છે-અને તેને માટે સંસારિક સુખ-દુઃખ (દ્વંદ) –રાગ-દ્વેષ –વગેરે પીડાદાયક રહેતા નથી.

અને આવા મનુષ્યની બુદ્ધિ –

આપોઆપ જ પરમાત્મ-સ્વરૂપમાં (આત્મ-સ્વરૂપમાં) મગ્ન રહે છે.(જડાયેલી રહે છે)

જેમ દીવાને કોઈ પવન વગરની જગ્યામાં મુકવામાં આવે તો ત્યારે તેની જ્યોત હાલતી-ડોલતી  નથી,

તેમ તે મનુષ્યની બુદ્ધિને  સ્થિર-બુદ્ધિ કહે  છે. (સ્થિતપ્રજ્ઞ) (૬૫)

આવી સ્થિર બુદ્ધિનો અને અંતઃકરણની પ્રસન્નતા (આનંદ)ની યુક્તિનો “વિચાર” પણ જેના મનમાં ના 

ઉદભવતો હોય-તેને આ આનંદ શું હોય? સાચું સુખ શું હોય? સાચી શાંતિ શું હોય?તેની કેવી રીતે ખબર પડે?

વિષયો (સ્વાદ-વગેરે) ના પાશ (બંધન) માં ફસાયેલા મનુષ્યને વિષયોમાં જ આનંદ આવે છે.

તેની બુદ્ધિ સ્થિર થતી નથી- કે –પછી બુદ્ધિને સ્થિર કરવાનો તે પ્રયાસ પણ કરતો નથી-કે-.

સ્થિર બુદ્ધિની ઈચ્છા યે કરતો નથી.તેને શાંતિ ક્યાંથી મળે ? સુખ ક્યાંથી મળે ?..(૬૬)

જે મનુષ્યોનું મન ઇન્દ્રિયો (જીભ-વગેરે) પાછળ જ ભટકતું હોય,અને

ઇન્દ્રિયો (જીભ-વગેરે)ની ઈચ્છા પ્રમાણે જ વર્તતા હોય,

તે પોતે ભલેને સમજે કે “અમે વિષયરૂપ (જીભ-વગેરે) દરિયાને તરી ગયા છીએ”,

પરંતુ સાચું એ છે કે- તે વિષયરૂપ દરિયાને તરીને પાર થયેલા હોતા નથી.

જેમ,કોઈ એક નાવને કિનારે ન લગાવી હોય,(કિનારે બાંધી ના હોય) અને અચાનક વાવાઝોડું થતાં

તે નાવ તોફાનમાં ફસાય છે,

તેમ,સિદ્ધ થયેલો મનુષ્ય પણ જો માત્ર ગમ્મતને ખાતર ઇન્દ્રિયો (જીભ-વગેરે) નું લાલન –પાલન કરે

તો તે ફરીથી સંસારદુઃખમાં ફસાઈ જાય છે (૬૭)

આપણી ઇન્દ્રિયો (જીભ-વગેરે) જો આપણા તાબા (વશ)માં આવી જાય તો-

તેનાથી વધુ જીવનની સાર્થકતા –બીજી કોઈ નથી.

જે પ્રમાણે કાચબો પોતાના પ્રસારેલા અવયવો (હાથ-પગ) સ્વેચ્છાથી –પોતે જ સંકોચી લે છે.-

તે પ્રમાણે જેની ઇન્દ્રિયો (જીભ-વગેરે) –પોતાને સ્વાધીન અને પોતાની આજ્ઞાપાલક છે –

તેની જ બુદ્ધિ સ્થિરતાને પ્રાપ્ત થયેલી ગણાય છે .(૬૮)

આવા સ્થિર બુદ્ધિવાળા જ્ઞાનીઓને ઓળખવાનું એક બીજું –સૂક્ષ્મ ચિહ્ન પણ છે.

પોતાના સ્વ-રૂપનું (આત્મ સ્વ-રૂપનું) જેને જ્ઞાન છે.(હું શરીર નથી-પણ હું શુદ્ધ આત્મા છું-તે જ્ઞાન)

તે-જયારે રાત હોય છે- એટલે કે સ્વ-રૂપના જ્ઞાન વગરનું જે અંધારું હોય છે-

ત્યારે જાગે છે.એટલે કે સ્વ-રૂપ ના અનુભવ રૂપી જાગૃતિ ભોગવે છે.

કહેવા એમ માગે છે કે-સ્વ-રૂપનો અનુભવ –એ એક પ્રકાશ રૂપ છે-અજવાળું છે.

અને આ જ સ્વ-રૂપનો જેને અનુભવ નથી –તે અંધારું છે-નિંદ્રા છે.-રાત્રિ  છે.

આવા સ્વ-રૂપના અનુભવ વિનાના સર્વ મનુષ્યો-જયારે વ્યવહારિક વિષયસુખની પ્રાપ્તિ માટે

દિવસ દરમ્યાન અત્યંત પરિશ્રમ કરે છે-કે જે જ્ઞાની પુરુષો માટે અંધારા સમાન છે-રાત્રિ સમાન છે-

એટલે કે જ્ઞાની પુરુષો-વિષય સુખ –તરફ લક્ષ્ય આપ્યા વગર –નિંદ્રા રૂપી અંધારું કરે છે.(સુવે છે)..(૬૯)

જ્ઞાનેશ્વરી ગીતા ઉપર આધારિત  (રજૂઆત-અનિલ પ્રવિણભાઈ શુક્લ)

PREVIOUS PAGE

NEXT PAGE

INDEX PAGE