રાજાએ સુવર્ણ નું એક સિંહાસન –ઉપદેશ આપનાર માટે ખાલી રાખેલું-તેના પર પરમાત્માની પ્રેરણાથી-જઈ બેસી ગયા છે.પરીક્ષિતે આંખો ઉઘાડી-સાષ્ટાંગ પ્રણામ કરી –પૂજા કરે છે. અને કહે છે-કે-‘મારો ઉદ્ધાર કરવા પ્રભુએ આપને મોકલ્યા છે. નહીતર મારા જેવા વિલાસી-પાપી ને ત્યાં –વિરક્ત મહાપુરુષ આવે નહિ.મેં પાપ કર્યું છે,મને હૃદયથી પસ્તાવો થાય છે, હું અધમ છું, મારો ઉદ્ધાર કરો. હવે મને પ્રભુને મળવાની આતુરતા જાગી છે.આપ મને કહો-કે-જેનું મરણ નજીક આવેલું હોય –તેણે શું કરવું જોઈએ ?
મનુષ્ય માત્રનું કર્તવ્ય શું છે ? તેણે –કોનું સ્મરણ,કોનું શ્રવણ,કોના જપ ,કોનું ભજન કરવું જોઈએ ?’
શુકદેવજીનું હૃદય પીગળી ગયું. ચેલો લાયક છે. શુકદેવજીએ કૃપા કરી. રાજાના માથે –પોતાનો વરદ હસ્ત પધરાવ્યો. અને તે જ ક્ષણે રાજાને –દ્વારકાધીશનાં દર્શન કરાવ્યાં.મંત્ર દીક્ષા કરતાં સ્પર્શ દીક્ષા –એ શ્રેષ્ઠ છે. અધિકારી શિષ્ય મળે તો ગુરુને થાય કે હું મારું સર્વસ્વ –તેને આપી દઉં.
ગુરુ બ્રહ્મનિષ્ઠ હોય-નિષ્કામ હોય- અને શિષ્ય પ્રભુ દર્શન માટે આતુર હોય- તો-
સાત દિવસ શું ?સાત મિનિટ-સાત ક્ષણમાં –અરે! એક ક્ષણમાં –પ્રભુના દર્શન કરાવે છે.
બાકી-ગુરુ લોભી હોય-અને ચેલો લૌકિક સુખની લાલચથી આવ્યો હોય –તો બંને નરકમાં પડે છે.
‘લોભી ગુરુ ઔર લાલચી ચેલા-દોનોંકી નરકમેં ઠેલમ ઠેલા.’
શુકદેવજી કહે છે-કે -રાજા –તું શું કામ ગભરાય છે ? સાત દિવસ હજુ બાકી છે. ખટવાંગ રાજાએ –એક મુહુર્ત માં –પોતાનું શ્રેય સાધી લીધું હતું. મુક્તિ પ્રાપ્ત કરી હતી.
વિષ્ણુ પુરાણમાં આ ખટવાંગની કથા આવે છે-ખટવાંગરાજાએ –દેવોને મદદ કરી-દૈત્યોને હરાવ્યા. દેવોએ ખટવાંગને –વરદાન માગવા કહ્યું.ખટવાંગે-વિચાર્યું-આ દેવોને મેં મદદ કરી-તે મને શું વરદાન આપી
શકવાના ? પણ ચાલ, તેઓ પાસેથી મારું આયુષ્ય –કેટલું છે ? તે જાણી લઉં.
તેણે દેવો ને પૂછ્યું-મારું આયુષ્ય કેટલું બાકી છે –તે મને કહો.
દેવો એ કહ્યું-તારા આયુષ્યનો એક પ્રહર જ બાકી છે.ખટવાંગે –તરત જ સર્વસ્વનો ત્યાગ કર્યો-અને સનતકુમારોને શરણે ગયા.પ્રભુમાં ચિત્ત પરોવી દીધું અને મુક્ત થયા.
શુકદેવજી કહે છે-‘રાજા-હું તારી પાસેથી કંઇ લેવા આવ્યો નથી,તને પરમાનંદનું દાન કરવા આવ્યો છું. હું નિરપેક્ષ છું.મને જે પરમાત્માનાં દર્શન થયાં,તે પરમાત્માનાં દર્શન કરાવવા આવ્યો છું. મને જે મળ્યું-તે તને આપવા આવ્યો છું.કૃષ્ણકથામાં તલ્લીન-મારા પિતા તો (વ્યાસજી) ભુખ લાગે ત્યારે –એક વખત બોર ખાતા હતા. પણ ભજનાનંદમાં –આ કૃષ્ણકથામાં –મને એવો આનંદ આવે છે કે-મને તો-બોર પણ યાદ આવતા નથી. મારા પિતાજી વસ્ત્ર પહેરતા-પણ પ્રભુચિંતનમાં મારું વસ્ત્ર ક્યાં પડી ગયું? તેની પણ મને ખબર નથી.સાત દિવસમાં હું તને –શ્રી કૃષ્ણના દર્શન કરાવીશ. હું બાદરાયણી છું.’
અહીં બાદરાયણી-શબ્દ લખ્યો છે-શુકદેવજીનો-શુક –શબ્દ લખ્યો હોત તો ના ચાલત ?
ભાગવતમાં એક પણ શબ્દ વ્યર્થ લખ્યો નથી.શુકદેવજીનો પરિપૂર્ણ વૈરાગ્ય બતાવવા –આ શબ્દ વાપર્યો છે.
શુકદેવજી –બાદરાયણ(વ્યાસજી) ના પુત્ર છે. વ્યાસજી નું તપ-વૈરાગ્ય કેવા હતા ?આખો દિવસ જપ-તપ કરે અને ભુખ લાગે-ત્યારે-ફક્ત એક વખત-એકલાં બોર ખાતા. કેવળ બોર ઉપર રહેતા –એટલે બોર ઉપરથી એમનું નામ પડ્યું-બાદરાયણ. અને આ બાદરાયણના પુત્ર –શુકદેવજી-તે બાદરાયણી. જ્ઞાન-ભક્તિ અને વૈરાગ્યથી પરિપૂર્ણ.આવા જ્ઞાન-ભક્તિ અને વૈરાગ્યથી પરિ પૂર્ણ હોય-તે જ મુક્તિ અપાવી શકે.
આજના સુધારકમાં-ત્યાગ-સંયમ-જોવામાં આવતાં નથી. તે બીજાને શું સુધારી શકવાનો હતો ?
મનુષ્ય –પહેલાં –પોતે- જ –પોતાને સુધારવાનો પ્રયત્ન કરે.
શુકદેવજી કહે છે-‘રાજન-જે સમય ગયો છે-તેનું સ્મરણ કરીશ નહિ. ભવિષ્યનો વિચાર કરીશ નહિ.
ભૂતકાળનો વિચાર કરવાથી –શોક-થાય છે. અને ભવિષ્યનો વિચાર કરવાથી-ભય-થાય છે.
માટે વર્તમાન નો જ વિચાર કર-અને વર્તમાન ને જ સુધાર.’ (મરણ નજીક આવેલું હોય-તેણે શું કરવું?-તેનો જવાબ ? પરીક્ષિતના પહેલા પ્રશ્નનો પહેલો જવાબ –એ જાણે-ભાગવતનું બીજ હોય તેમ લાગે છે. વળી જો ગીતાના બીજ જોડે સરખાવવામાં આવે તો સામ્ય પણ દેખાય છે.ગીતા ના અધ્યાય -૨-૧૧-શ્લોક મુજબ તેનો ભાવાર્થ કૈક આવો જ થાય છે-‘જેનો શોક કરવા યોગ્ય નથી તેનો તું શોક કરે છે ‘)
પોતાનું જીવન -સુધારવાની-તો-જીવને- ઈચ્છા –જ-થતી નથી. બીજાના દોષ જ જલ્દી દેખાય છે. પોતાના દોષ દેખાતા નથી.ભૂલ તો થાય-પણ ભૂલ થયા પછી –જીવને તેનો પસ્તાવો ના થાય તે ખોટું છે.
ભૂલ કર્યા પછી –પસ્તાવો થાય-અને –ફરીથી ભૂલ ન થવા દેવા નો સંકલ્પ-થાય તો જ જીવન સુધરે છે,
(મનુષ્ય માત્ર નું કર્તવ્ય શું? તેનો જવાબ ?)
રાજન-મારા નારાયણનું તું સ્મરણ કર. તારું જીવન સુધરશે. (કોનું સ્મરણ કરવું?તેનો જવાબ?) ‘
લૌકિક(સંસારના) રસ ભોગવનાર ને –પ્રેમરસ- મળતો નથી.ભક્તિ રસ મળતો નથી.
જગતના રસ કડવા છે-પ્રેમરસ-ભક્તિરસ-જ મધુર છે.જે -ઇન્દ્રિયોનો ગુલામ થયો- તેને- કાળ-પકડે છે.
ભાગવતના વક્તા –આવા-શુકદેવજી જેવા હોવા જોઈએ-અને શ્રોતા –આવા-પરીક્ષિત જેવા –હોવા જોઈએ.(અધિકાર લીલા) આમ પ્રથમ સ્કંધમાં અધિકારનું વર્ણન છે.
ભાગવતનો પહેલો સ્કંધ(અધિકાર લીલા) સમાપ્ત.